Wszystko co musisz wiedzieć o kalibrach śrutowych.

Odkąd na moim blogu pojawiły się zdjęcia ze strzelbami w kalibrze innym nić 12tka zacząłem otrzymywać masę pytań o to, czym różnią się różne kalibry broni śrutowej. Pytacie, jak spisują się w naszych łowiskach i jakie są moje przemyślenia jako użytkownika. Postanowiłem zatem zebrać w jednym miejscu wszystkie potrzebne informacje i różnice dotyczące najpopularniejszych kalibrów broni śrutowej.

Pomimo tego, że o broni i jej wyborze napisałem bardzo dużo w mojej książce “Staż z pomysłem” to temat ten wciąż powraca. Szczególnie często pojawia się pytanie o broń śrutową. O tyle o ile w przypadku kuli temat jest szeroko znany i rozumiany, o tyle kalibry w broni śrutowej wciąż są dla wielu czymś tajemniczym i nie do końca poznanym. Wiele osób nie wie nawet o istnieniu kalibrów innych niż 12ga czy 16ga. Są tacy dla których nazwy 10tka, 12tka, 16tka, 20tka, 28ka czy nawet .410tka są znane, ale powiedzieć o nich coś więcej już jest im nieco trudniej. Pora wyjaśniać różnicę i omówić te najbardziej znane i popularne.

Zajmijmy się na początku tym skąd same nazwy. Wynika to z rysów historycznych i czasów czarnego prochu, gdy do prowadzenia wojen i walk używano armat. Dla dział armatnich używa się określeń działo 12 funtowe, 8 funtowe czy 6 funtowe.  Działo 12 funtowe wystrzeliwało okrągłą piłkę o wadze 12 funtów, 8 funtowe o wadze 8 funtów a 6 funtowe o wadze 6. Proste prawda? 

Co kupić dla myśliwego? Zapraszam do lektury tekstu na blogu 

 Po armatach pojawiła się broń czarnoprochowa strzelała z ładunków o wadze mniejszej niż 1 funt ołowiu. Także tutaj używano funta ołowiu jako wyznacznika kalibru. I tak o broni czarnoprochowej o kalibrze 2 z jednego funta ołowiu odlewano dwie jednakowe kule, każda o wadze pół funta. W przypadku kalibru 4 jeden funt ołowiu dzielono na 4 kule i tak dalej i tak dalej. Swoją drogą broń czarnoprochowa w kalibrze 4 był szeroko używany do polowania na duże i potencjalnie niebezpieczne zwierzęta łowne w praktycznie każdej części świata. Kaliber ten był intensywnie wykorzystywany przez europejskich myśliwych, zwłaszcza brytyjskich i holenderskich, w tropikalnych klimatach Afryki i Indii. Pojedynczy gładko lufowy muszkiet o kalibrze od 4ga do 6ga, zwany „roah”, był w tamtych czasach wręcz standardową bronią.

Od 4ki i 6ki z dawnych lat dochodzimy do czasów dzisiejszych i chyba najbardziej popularnego kalibru broni śrutowej, czyli naszej dwunastki, gdzie jeden funt ołowiu tak jak poprzednio podzielono. Tym razem na 12 części z których otrzymano 12 kul i kaliber 12ga. Stąd też wywodzi znana definicja, która mówi, że kaliber broni śrutowej oznacza dokładną ilość kul ołowianych o jednakowej średnicy lufy jaką można odlać z jednego funta angielskiego ołowiu. 

Reguła ta działa w praktycznie każdym przypadku z pewnym wyjątkiem. O tyle o ile 12ga, 16ga, czy 20ga wpisują się w ten trend idealnie, to .410 już nie. Tutaj określenie kalibru pochodzi od faktycznego rozmiaru otworu lufy a nie od ilości ołowianych kul i funta ołowiu. Poniżej zestawienie kalibrów z faktycznymi rozmiarami.

Praktycznie każda nowa strzelba posiada wymienne czoki które wpływają na balistykę zewnętrzną śrutu. O tym jakie mamy rodzaje czoków możecie przeczytać w jednym z moich wcześniejszych wpisów pod tym linkiem. Dodatkowo zachęcam także do zapoznania się z moim drugim tekstem dotyczącym tego jak prawidłowo dobrać czok do rodzaju polowania i zwierzyny.  

Natomiast jak wygląda kwestia doboru samego kalibru? Działa tutaj pewna ogólna zasada – im większy kaliber (większa średnica lufy strzelby) tym większy ładunek prochu i tym większa ilość śrucin w łusce a co za tym idzie większa gęstość pokrycia celu w porównaniu do strzelby o mniejszej średnicy i niższym kalibrze. Bardzo dobrze pokazuje to poniższe zdjęcie, na którym widać zestawienie pocisków z różnych kalibrów.

Warto nadmienić, że sama 12tka ma także dodatkowe podziały na chcoiażby najpopularniejsze w naszym kraju 12/70 czy 12/76, natomiast w swiecie strzeleckim funkcjonują także inne. Poniżej zestawienie z 3 różnymi 12tkami z USA i pozostałymi kalibrami.

Teraz jak dobrać właściwy kaliber, który będzie spisywał się tak jak tego oczekujemy w łowisku? Jest kilka czynników na które należy spojrzeć, aby uzyskać całościowy pogląd

 Po pierwsze odrzut. 

 Jak już pisałem – im większy kaliber tym większy ładunek prochu i ilość śrucin, a co zatem idzie większy odrzut. W świecie łowieckim istnieje pewne założenie, że osoby o drobnej budowie ciała powinny używać mniejszych kalibrów z uwagi na odrzut. To prawda, że w krajach w których z rodzicami polują dzieci, często jako pierwszą broń otrzymują kaliber .410. Nie mogę natomiast zgodzić się ze stwierdzeniem, że jest to reguła i że dobrze zbudowany mężczyzna ma strzelać z broni x czy y.  Fakt odrzut ma znaczenie, jednak nie oznacza to, że ktoś o dużej budowie ciała powinien używać broni w kalibrach 10ga lub 8ga. Dobór kalibru jest kwestią indywidualną, a mniejszy czy większy odrzut jest jedną ze składowych a nie wyznacznikiem. Bardzo podoba mi się stwierdzenie, które pojawia się w eseju “The brave quail” pióra Roberta Ruarka w którym pojawiają się te zdania: 

“The gauge of the gun is an index to the ability of the man to prove his manhood…If it is a 12-gauge, he is so-so. If it is a 16, he is pretty good. If it’s a 20-gauge, he is excellent, and if it a .410 he is bragging.” 

 Co w tłumaczeniu oznacza: 

“Kaliber strzelby jest wskaźnikiem zdolności mężczyzny do udowodnienia swojej męskości… Jeśli jest to kaliber 12, to jest on taki sobie. Jeśli jest to 16, to jest całkiem niezły. Jeśli jest to kaliber 20, jest doskonały, a jeśli to .410, to się to chwali.”

Po drugie cena.

Koszt broni to jedno, a koszt samego polowania i treningów to druga rzecz. Otóż koszt paczki amunicji myśliwskiej Fiocchi 4ki dla różnych kalibrów wygląda następująco: 12ga – około 30zł; 16ga – 30zł; 20ga – 32zł; .410 – 43zł. Nie dziwi zatem fakt, że cały strzelecki świat trenuje głównie z 12tki gdzie koszt paczki skeeta czy trapa jest najmniejszy. Jeśli natomiast chodzi o samo polowanie, to zastanówmy się, ile paczek w sezonie potrafimy wystrzelić. Zgodnie z tym założeniem wybór innego kalibru do polowań nie jest już aż tak istotny dla naszego budżetu.

Popularność. 

Nie da się ukryć, że największą popularnością cieszy się kaliber 12. Mówi się, że jest to broń uniwersalna. Jednakże wraz ze zmianą kalibrów zmieniają się (rosną) także umiejętności. Jakiś czas temu Łowiec Polski opisał kaliber .410 jako kaliber profesjonalistów. W wielkiej Brytanii popularne jest określenie, że polowanie z .410 jest najbardziej etycznym polowaniem na pióro. Im mniejszy kaliber tym mniejsza waga broni a co za tym idzie strzelec znacznie mniej się męczy w terenie. Dlatego też polując z taką bronią jak .410 możemy określić, że polujemy z lekką i przyjemną w użyciu bronią, z którą ciągle będziemy podnosić nasze umiejętności mając mniejszą ilość postrzałków. Dodatkowo przy mniejszych kalibrach mamy znacznie lepszą jakość mięsa, które nie będzie tak ‘poszatkowane’ jak przy kalibrach większych. Myśliwi, którzy używają 16tek, 20tek czy .410tek mówią, że są to kalibry które nadają się równie dobrze do polowań na pióro, czy drapieżniki. W stanach z .410 poluje się nawet na zwierzynę płową w tym także na jelenie używając brenek. 

Gdybyśmy jednak mieli określić z czym w naszym przypadku wyruszyć w łowisko?

Kaliber 12 – będzie najbardziej popularny i jak mówi wielu uniwersalny. Od indyków w stanach, po nasze kaczki, gęsi czy bażanty, a także zwierzynę grubą. Jest, powiedzmy w dużym uproszczeniu, na tyle silny, że bez problemu sprosta większości gatunków zwierzyny łownej. Znany na całym globie, nie tylko do polowań, ale także do obrony, ochrony i w użyciu wielu służb. Z drugiej jednak strony to broń stosunkowo ciężka i o sporym odrzucie. Po dłuższej wizycie na strzelnicy lub wielogodzinnym polowaniu i wielu strzałach możemy to odczuć nawet i dnia następnego, a niejeden myśliwy miał na swoim dołku siniaki. Kaliber którego nie wolno nam lekceważyć, używany głównie do polowań na kaczki. 

Kaliber 16 – Nieco bardziej popularny w Europie niż w innych częściach świata. Cenowo praktycznie bez różnicy z 12tką. Koszt jednej paczki amunicji myśliwskiej w obu przypadkach jest praktycznie taki sam. Śrut ma także podobną prędkość podczas opuszczania lufy. 16tka ma natomiast mniejszy odrzut, co przekłada się na możliwość oddania nieco bardziej dokładniejsze drugiego strzału i efektywniejszego prowadzenia. Właśnie dlatego jest to broń którą także często wybieramy do polowania np. na kaczki, ale traktowana jest jako uniwersalna bron, popularna głownie w Niemczech (nie ma wersji magnum).
Porównanie pocisków kalibrów 12 i 16 na przykładzie amunicji Fiocchi. Źródło Fiocchi.com 

Kaliber 20 – W świecie skutecznie stosowany jako strzelba górska. Używany do polowań na pióro, ale nie tylko. W Stanach doceniany także przy polowaniach na zwierzynę grubą. Mówi się o nim, że jest kalibrem do precyzyjnego strzelania śrutowego, bo charakteryzuje się mniejszą wagą i odrzutem niż wymieniane wcześniej pozostałe kalibry. Bardzo popularny wśród strzelców o mniejszej budowie ciała czy dian. Ułatwia szybkie i precyzyjne wykonanie kolejnego strzału. Jest to bardzo przyszłościowy kaliber, dostępny także w wersjach magnum. Popularny w broni kombinowanej 20 magnum. 

Kaliber .410 określany niejednokrotnie mianem kalibru profesjonalistów. W wielkiej Brytanii określany mianem najbardziej etycznej broni do polowań na pióro, a rozmiar brenek i slugów sprawia, że jest traktowany jako precyzyjne narzędzie do polowań na zwierzynę grubą. Wymaga on od myśliwego pewnej świadomości, nie wybacza tak łatwo błędów jak 12tka, ale daje ogromną satysfakcję podczas polowania. Idealny do polowań na deptanego i podrywające się bażanty, gdzie świetnie wpasowuje się w strzelania na krótkim dystansie i sprawia, że bażant podrywający się z pod nogi będzie miał duże walory kulinarne dzięki dobrze zachowanej tuszce. W świecie spotkać można zarówno rewolwery w takim kalibrze, bocki, dubeltówki, jak i strzelby samopowtarzalne. Te ostatnie znajdują sporo zwolenników wśród fanów polowań na drapieżniki. Sama słodycz 🙂 

Pamiętajmy też o tzw. shortach. Oznacza to, że jeśli posiadamy kaliber 12/70 to możemy używać amunicji 67, natomiast nigdy odwrotnie. 

Oczywiście to jaki kaliber wybrać jest kwestią indywidualną na którą wpływa wiele czynników, zarówno tych o których wspomniałem, jak i własnych upodobań. Mam natomiast nadzieję, że pomogłem wszystkim tym, którzy szukali informacji o tym czym dana broń się różni i jak znaleźć broń, która wpisuje się w nasze potrzeby, sposób polowań, zwierzynę i łowisko. 

EDIT:

Niektórzy strzelcy posiadający kaliber 12/70 montują w nich tuby z kalibru .410 czy wiecie dlaczego? Jestem bardzo ciekaw waszych pomysłów 🙂 

Darzbór!